ویروس کووید ۱۹ از شهر ووهان چین آغاز شد و به سرعت به کشورهای مختلف جهان گسترش یافت. هنگام ظهور این بیماری اقدامات پیشگیرانه مناسب از جمله ممنوعیت پروازها با مبدا و مقصد چین در ایران صورت نگرفت و پس از ورود آن نیز عدم آمادگی وزارت بهداشت و درمان، بحران‌ ها و کمبود امکانات را به همراه داشت. همچنین اطلاع‌ رسانی نامناسب آمار مبتلایان و کشته‌ شدگان، نگرانی‌های مردم را سبب شده است. با ‌«تجهیز کامل کادرهای درمانی»، «ایجاد درمانگاه‌ های سرپایی و آزمایشگاه‌ های سیار» و «سامانه آنلاین آمارهای مربوطه» به مرور می‌توان از این بحران فراگیر عبور کرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

ویروس کویید-۱۹ برای نخستین بار از شهر “ووهان” چین در دسامبر ۲۰۱۹ شیوع پیدا کرده و به سرعت به کشورهای دیگر سرایت کرده است. در تاریخ ۳۰ ژانویه، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که شیوع کروناویروس نگرانی بین‌ المللی است که می‌تواند در کشورهایی که سیستم بهداشتی ضعیف‌تری دارند، گسترش یابد. آمارهایی که از مبتلایان به ویروس کرونا تاکنون (۲ اسفندماه) از ایران منتشر شده است، به لحاظ تعداد مبتلایان و کشته‌ شدگان بسیار نگران کننده است. در این گزارش کیفیت اقدامات ایران در رابطه با شیوع این ویروس بررسی می‌شود و پیشنهادهای سیاستی به منظور پیشگری از بحران‌ های حاصل از آن ارائه می‌شود.

اقدامات پیشگیرانه دولت ایران

یکی از اقداماتی که بسیاری از کشورها در خصوص شیوع کروناویروس انجام دادند، اعمال ممنوعیت پروازها با مبدا و مقصد چین بوده است. کشور ما با وجود نزدیکی نسبی به چین و قرار گرفتن در قاره مشترک، نسبت به سایر کشورها در این زمینه دیر اقدام کرده است. متاسفانه قبل از شیوع بیماری در ایران تمهیدات لازم بهداشتی و درمانی از جمله تولید ماسک، دستکش، مایع ضد‌عفونی‌ کننده صورت نگرفت. ورود این ویروس به ایران و عدم آمادگی وزارت بهداشت و درمان، موجب افزایش بی‌رویه قیمت محصولات بهداشتی مربوطه، عدم دسترسی مردم به آن‌ها و کمبود امکانات در سطح بیمارستان‌ها و کادرهای درمانی شد. همچنین از یک‌ماه قبل صرفا اقداماتی در داخل وزارتخانه در قالب قرارگاه پیشگیری و مقابله با کروناویروس انجام شد و در حمایت‌های بین بخشی حساسیت لازم وجود نداشت. بنابراین در ایران اقدامات پیشگیرانه مناسبی در زمینه شیوع ویروس کرونا صورت نگرفت.

اقدامات پس از شیوع کرونا در ایران

بعد از تشخیص اولین موارد مثبت کروناویروس در کشور، فراتر از قرارگاه واقع در وزارت بهداشت، ستاد ملی پیشگیری و کنترل کروناویروس تشکیل شده است. به دلیل تعلل در تشکیل تیم مدیریت کرونا، سرعت عملیاتی کردن وظایف محول شده توسط نهادها، از نیاز جامعه عقب‌تر است. تاکنون کمپینی تحت عنوان بسیج ملی مقابله با ویروس کرونا با شعار محوری #کرونا_را_شکست_می‌دهیم شکل گرفته است. با وجود تأخیر در اطلاع‌رسانی در مورد کروناویروس هم‌اکنون صداوسیما بخش قابل توجهی از برنامه‌های خود را به آموزش و اطلاع‌رسانی در این حوزه اختصاص داده است. با کمک سامانه پیامکی وزارت بهداشت پیام‌هایی به منظور آموزش در این زمینه برای مردم فرستاده شده است.

وزارت بهداشت و درمان درخصوص تهیه و تدارک تجهیزات بهداشتی و درمانی بعد از کمبود و قحطی امکانات در بین مردم، هرگونه توزیع، خرید و فروش انواع ماسک‌های پزشکی توسط تولید‌کنندگان، توزیع‌کنندگان، واحدهای صنفی، شرکت‌های پخش دارویی و غیره را ممنوع کرده و کالاهای موجود صرفاً قابل فروش به هیات امنای صرفه‌جویی ارزی وابسته به وزارت بهداشت است، تا به صورت رایگان در اختیار استان‌های پرخطر قرار گیرد.

برای تست کرونا یک آزمایشگاه مرجع تعیین شده و ۳ آزمایشگاه دیگر نیز به پایش و تشخیص بیماری می‌پردازند. به اعلام روابط عمومی وزارت بهداشت در صورت نیاز تعداد آزمایشگاه‌ها افزایش می‌یابد. به گزارش روز شنبه (۳ اسفند) سازمان نظام پزشکی، در مجموع ۱۷۰ بیمارستان در کشور ارائه دهنده خدمت به مبتلایان به ویروس کرونا هستند. سازمان جهانی بهداشت تاکنون چهار محموله کیت تشخیصی کرونا را به ایران تحویل داده است. دبیر ستاد توسعه زیست‌ فناوری کشور در تاریخ ۵/۱۲/۹۸ فراخوان همکاری با شرکت‌ های دانش بنیان در خصوص تولید کیت‌هایی تشخیصی ویروس کرونا اعلام کرد. باتوجه به شیوع گسترده بیماری در کشور، این اقدام باید دو ماه قبل انجام می‌شد.

آمار رسمی مبتلایان ویروس کرونا نشان می‌دهد که کشور ایران از لحاظ تعداد مبتلایان کشور پنجم و از لحاظ کشته‌ شدگان دومین کشور  است. این موضوع موج نگرانی‌های مردم را به همراه داشته است. همچنین  سایت وزارت بهداشت و درمان تنها یکبار در روز بروزرسانی می‌شود، در حالی که به عنوان سایت مرجع باید اطلاعات به صورت لحظه‌ای و آنلاین به آن افزوده شود.

پیشنهادهای سیاستی برای مقابله با کروناویروس

امکانات و تجهیزات درمانی محدود کشور و توزیع ناعادلانه آن در زمینه ویروس کرونا و اطلاع‌رسانی نامناسب ممکن است منجر به بحران گسترده در کشور شود. برای مقابله با این محدودیت‌ها اقدامات زیر ارائه می‌شود.

• مدیریت صحیح توزیع بسته‌های بهداشتی توسط نیروهای بسیج و به ویژه بسیج جامعه پزشکی و هلال احمر صورت بگیرد و بدین وسیله از احتکار و توزیع ناعادلانه بسته‌های بهداشتی جلوگیری شود.
• از نیروی انسانی و تجهیزاتی ارتش و سپاه برای احداث بیمارستان‌های سرپایی و تریاژ مراجعه اولیه استفاده شود تا بیمارستان‌های شهر بیشترین تمرکز را برای درمان بیماران حاد و با وضعیت وخیم‌تر داشته باشند.
• کادر پزشکی مهم‌ترین بازوی حمایتی در مدیریت این بحران محسوب می‌شوند و سلامت این افراد بسیار حیاتی است. بنابراین لازم است عینک، ماسک، دستکش و لباس محافظ برای تمامی اعضا فراهم بوده و لیست نیروهای جایگزین اولیه و ثانویه با ادرس کامل و شماره تماس موجود باشد.
• تیم مدیریت درمان مطابق با پروتکل اداره بحران باید در مرکز فرماندهی حضور داشته باشند، نه در مرکز حادثه و بحران. اعضاء تیم به دلیل نقش حساس در اداره بحران باید بیشترین مراقبت فردی را داشته باشند زیرا جایگزینی این افراد موجب تداخل بیشتر در تصمیم‌گیری‌ها خواهد شد. این درحالی‌ است که هر روز شاهد ابتلای اعضای تیم بحران کشور یا استان درگیر هستیم.
• راه اندازی سیستم آنلاین آمار افراد مبتلا به این بیماری و گزارش شفاف آن به جامعه و گزارش تعداد افرادی که بهبود یافته‌اند، به منظور اعتماد سازی نسبت به اقدامات انجام شده، باید در اولویت روابط عمومی وزارت بهداشت و درمان قرار بگیرد.
• آزمایشگاه‌های سیار توسط پدافند غیرعامل وزارت بهداشت و درمان در مناطق پرتردد برای گرفتن آزمایش تشخیص کرونا از افراد هر منطقه راه‌اندازی شود. نتیجه این آزمایش‌ها باید برای افراد پیامک شده و در سامانه پیشنهادی (سیستم آنلاین ثبت آمار مبتلایان) ثبت شود.
• پایش مداوم و منظم کادر درمان و تمامی پرسنل بیمارستانی و تجهیز رایگان و کامل آن‌ها در جهت ایجاد امنیت خاطر و کاهش اضطراب و جلوگیری از ابتلای آن‌ها به بیماری باید صورت گیرد.
• طراحی پلتفرمی مشابه نمونه چینی جهت رهگیری مسیرهای عبور و مرور شهروندان در شهر‌هایی که بیشتر در معرض خطر هستند. این پلتفرم با بهره‌گیری از کلان داده‌ها تا حد امکان از حضور افراد در مناطق پر‌ریسک به ابتلا جلوگیری می‌کند.

جمع‌ بندی

اقدامات کنونی برای مقابله با شیوع ویروس کرونا در کشور با کمبودهایی مواجه است. راه‌ اندازی سامانه آنلاین آمار رسمی، بستر مناسبی است برای گزارش شفاف در مورد تعداد مبتلایان و کشته‌شدگان که موجب جلب اعتماد عمومی نیز خواهد شد. ایجاد آزمایشگاه‌ های سیار برای شناسایی بهتر مبتلایان جامعه به منظور معالجه یا قرنطینه و همچنین تأسیس درمانگاه‌ های سرپایی برای جبران کمبود فضای درمانگاه‌ها، به فرآیند مقابله با این بیماری کمک شایانی می‌کند. در نهایت «پایش مداوم کادر درمانی»، «تجهیز کامل‌ آن‌ها به عنوان جبهه مقدم مبارزه» و «توزیع عادلانه بسته‌های بهداشتی در سطح کشور» بسیار ضروری  است.

مرکز پژوهشی آرا